Luistervoorbeelden Werkbijdrage

Hildegard Opera, fragment uit akte 2, opkomst van de abt

Dit is een fragment uit Hildegard Opera. Hierin becommentarieer ik een twaalfde-eeuws gregoriaans muziektheaterwerk van Hildegard van Bingen zelf, over een ziel die aan de hemelpoort staat, maar onverbiddelijk wordt teruggestuurd omdat ze eerst moet leven en door schade en schande wijs moet worden.

In het verhaal daaromheen – over sleutelscènes in haar eigen leven – de tegenspeler van Hildegard abt Kuno van Disibodenberg, een autoritaire en onflexibele figuur. Ik heb hem enkel melodieën in de dorische ladder laten zingen. De begeleiding in altviool en contrabas (en koor) echter is gebaseerd op een chromatische twaalftoonsreeks, in vier varianten achter elkaar (in kreeft, dan gespiegeld, dan gespiegeld en in kreeft: in totaal een reeks van 48 noten) die echter wel op accentpunten de dorische ladder in zich herbergt. De reeks is herkenbaar in de contrabas, de altviool gaat er in een hogere nootdichtheid dwars doorheen. Zodanig ontstaan er allerlei interessante chromatisch variaties die toch een link met de modaliteit blijven behouden.

In de partituur van akte 2 begint dit fragment bij letter F, maat 159.

Hildegard opera, fragment akte 5

Deze scène begint met een stukje uit Hildegards Ordo Virtutum, waarin de Deugden ‘Ren naar ons’ roepen naar de berouwvolle ziel die inmiddels vol zonden geleefd heeft. In Hildegards leven staat vervolgens het weggaan naar een ander klooster van haar geliefde Ricardis centraal, een verlies dat ze niet kan verkroppen. Er is allereerst een waanzin-scène waarin Hildegard niet kan geloven dat Ricardis verdwenen is. Haar assistent Volmar probeert de nerveuze Hildegard te kalmeren en belooft haar te helpen. Maar de acties zijn te laat: Ricardis is inmiddels al overleden. Er volgt een pijnlijke klaagscène. Hildegard raakt echter zelf het spoor behoorlijk bijster, en gebruikt de gebeurtenissen om zichzelf te rehabiliteren: ze had al vanaf het begin gezien dat dit niet de bedoeling was.

In de partituur van akte 5 begint dit fragment op pagina 4, maat 150

The More you see, the less you speak

Een compositieopdracht voor het New European Ensemble met als gast de Syrisch/Amerikaanse sopraan Dima Orsho. Het stuk is geïnspireerd op teksten van de obscure mysticus Al-Niffari, die hoe veel hij ook schreef, weinig met woorden op had. Zijn beroemdste citaat is dan ook: ‘Hoe meer je ziet, hoe minder je spreekt.’ Al-Niffari beschrijft tientallen stadia in de mystieke weg, waarvan ik er zeven heb geselecteerd. Ze beginnen telkens met de arabische woorden ‘Aokafani’: ‘Hij hield me vast in het stadium van …’, achtereenvolgens: ‘Vuur, Kennis, Conversatie, Visioen, Aanwezigheid, Nabijheid, Stilte’.

Ik heb het stuk bijgevoegd omdat het een voorbeeld is van een meer strikt compositieproces. De compositie is als het ware trimodaal: doorlopend klinkt D dorisch, maar als contrast hoor je in het eerste stadium Ab dorisch (eronder en erboven), in het tweede stadium A dorisch eronder en G dorisch erboven, en zo kruipen de contrasterende toonsoorten in elke volgende stap een chromatisch stapje richting de basisladder D dorisch. In de laatste fase vallen ze ermee samen, en transformeert de ladder van D dorisch naar de arabische Bayati-variant, met kwarttonen. Het stuk begint heftig en raakt gaandeweg steeds meer aan de stilte.